De afgelopen dagen hebben we de boot achtergelaten in Rabat en zijn we met de trein naar Fes gegaan. Marokko heeft een lange historie van elkaar opvolgende koninklijke dynastieën en deze dynastieën kozen afwisselend verschillende steden als hun hoofdstad. Fes was de hoofdstad van een van eerste dynastieën en werd rond 900 na Christus gesticht. De medina – de oude binnenstad – was in de 11^e eeuw al gegroeid tot ongeveer de huidige grootte. Opmerkelijk is dat men rond die tijd ook een “nieuwe medina” bouwde. Een medina die nu dus ongeveer 700 jaar oud is.

Al in Faro boekten we een riad in de medina inclusief vervoer vanaf het station. De kids waren al dagen in de ban van de riad: er is een zwembad!! De treinreis begon in een erg warme en volle trein maar naar mate we dichterbij Fes kwamen werd de trein steeds leger. Een bergachtig en dor landschap trekt aan ons voorbij. Op het station van Fes werden we opgewacht door de bemanning van de Mero die net hun drie dagen Fes erop hadden zitten. Met een taxi gingen we tot de muur van de medina, daarna nam een gids te voet het over. In de medina zelf zijn de straten zo smal dat er geen auto’s rijden. Alle vervoer van bouwmaterialen, gas en levensmiddelen gaan met kleine karren, ezels of op de rug. Al snel leerden we dus dat achterom kijken belangrijk was en snel aan de kant springen ook! Met de wandeling naar de riad kregen we al een eerste indruk van het doolhof van straatjes van de medina; smalle, soms overdekte, straatjes. Wat zich achter de muren afspeelt zie je niet, er zijn alleen soms wat deuren, verder zie je niets. Als de straatjes op z’n smalst en donkerst zijn, komen we bij de riad aan. Maar aan de andere kant van de deur was het schitterend.

This slideshow requires JavaScript.

Hier een eerste selectie: meer foto’s staan onder het fotoboek van oktober

De Riad Zitouna was echt een heerlijke rustige plek. Een prachtige binnenplaats met een zwembad, een heerlijke grote familiekamer en een dakterras met uitzicht over de stad. Wat ons hier überhaupt opvalt is dat de steden, alhoewel ze groot tot zeer groot zijn nauwelijks het “geluid” van een grote stad maken. Omdat er geen auto’s rijden maakt dat een groot verschil.

’s Avonds hebben we gegeten in de riad. Onze eerste tajine en zeker niet de laatste; echt heerlijk. De schotel waarin de Tajines gemaakt wordt is zeker familie van onze omnia-pan. Het zorgt ervoor dat de het gerecht gestoofd in de schotel en het vlees wordt er heerlijk mals van. De kids smullen er ook van (gelukkig!).

De volgende ochtend lagen de kinderen voor het ontbijt al weer in het zwembad – er waren gelukkig geen openingstijden;) – en na een heerlijk ontbijt kwam onze gids ons ophalen. Aziz zal ons alle mooie plekjes laten zien en niet belangrijk daarna weer terugbrengen bij ons hotel;) Onze eerste stop is de blauwe poort, Bab (=poort) Bou Jeloud. Deze poort is de belangrijkste toegangsweg tot de medina. Blauw van buiten – blauw is de kleur van Fes – en groen aan de binnenkant – de kleur van alle heiligdommen in de stad. Van hier lopen we naar de Medersa Bou Inania uit de 14 eeuw. Een Medersa is een school en degene die wij bezoeken is tevens moskee. De medersa was vaak de enige plek waar men vroeger onderwijs kon krijgen. De Medersa is versierd met de traditionele  materialen: marmer, tegelmosaik, pleisterwerk, houtsnijwerk en groene dakpannen. In vrijwel alle gebouwen in Fez kom je deze versierselen in meer of minder uitbundige vorm tegen. Allemaal prachtig handwerk dat ook vaak in dezelfde medina gemaakt wordt. De medina is verdeeld in verschillende wijken per ambacht: lakens en stoffen, houtsnijwerk, leerlooiers, koperslagers, etc. In die wijken zie je overwegend winkels van die ambachten afgewisseld met winkels voor etenswaren of gerelateerde producten. Ook zijn de aanvoerroutes kort gehouden doordat de bedrijven die aan elkaar leveren (stoffenwinkels aan kleermakers of timmerlieden aan de houtbewerks) vlak bij elkaar zitten.

Omdat het zondag is, is het heel druk in de medina. Alles locals komen er ook shoppen. We kijken onze ogen uit. Ook de kids zien veel, de kleine katjes die overal rondlopen, de kamelenkop, de levende kippen, de mensen om ons heen. Die zijn ook heel divers. Jongeren in moderne kleding, ouderen in traditionele kledij en ook jongeren met traditionele kledij (zij het in zeer moderne dessins). Korte broeken en rokjes zien we niet, gelukkig hebben alleen Max en Fien korte broeken aan en dat wordt ze vergeven. En zoveel aandacht als blonde Fien in Spanje kreeg, zoveel aandacht krijgt Max hier. Vooral volwassen mannen maken grapjes met hem, aaien over zijn bol en zorgen dat hij vooral niet onder de soms op hol geslagen karren komt. We vragen Aziz honderd uit, over de bezigheden van kinderen hier, wat spelen ze, waar gaan ze naar school, hoe is de gezondheidszorg hier, wie zorgt er voor de ouderen. Als we even geen vragen stellen en rond kijken is Aziz aan het bellen. Marokkanen houden nog meer van hun mobiel dan Nederlanders…

Rond het middaguur brengt Aziz ons naar een klein familierestaurant voor de lunch. De hele familie – van opa tot de 12-jarige dochter – werkt in de winkel. Moeder en dochter in de keuken, vader bij de BBQ en opa en kleindochter in de bediening. Het kiezen van een gerecht doe je hier met je tong. Je mag in de keuken alle gerechten proeven en dan kies je wat je lekker vind. De Tajines worden geserveerd met verschillende ingemaakt groenten – tomaat, bloemkool, aubergine – en gelukkig voor de kids met wat huisgemaakte patatten. Als desert nog een heerlijk kopje mintthee en cactusfruit. Vooral die laatste kenden we tot nu toe vooral van de Spa (met cactus) maar vers is deze ook erg lekker. Vanuit de trein zagen we de cactussen met deze vruchten al staan en in de medina zijn ze overal te koop. Qua smaak zit het in tussen kiwi, citroen en watermeloen: echt heerlijk.

Na de lunch bezoeken we – met een munttakje voor onze gevoelige neuzen – nog de leerlooierijen. Vanaf een hoog punt – met lederwarenwinkel – krijgen we uitleg over het proces van leerlooien en drogen. We zien de baden met de verschillende kleuren en krijgen uitleg – en mogen voelen – aan de verschillende soorten leer. Er worden dagelijks 35.000 huiden verhandeld in de medina en een groot deel daarvan wordt ook in de verschillende leerlooierijen verwerkt. Het werk – maar dat geld eigenlijk voor de hele medina – voldoet zeker niet aan onze ARBO-regels maar onze gids vertelt dat het goed betaalt.

Hierna zijn de kids op en verlangen ze naar het zwembad. Met een kleine omweg brengt Aziz ons terug naar de Riad waar hij ons een kleine cursus arabisch letterschrift geeft door onze namen in het arabisch te schrijven. Het blijkt een zeer fonetisch opgezet schrift te zijn waar bijvoorbeeld het teken voor de s (in Roos) ook terugkomt bij Max (x is k-s).

’s Avonds gaan we zelf op pad om wat te eten in de medina. Spannend hoor, zullen we de weg vinden? De belangrijkste missie: schoenen voor Max! Sinds ik hem in mei een kaart stuurde uit Marrakesh met schoenen erop heeft hij over niets anders. Vanmiddag bij de leerlooienrijen heeft hij wel gekeken, maar niet gevonden wat hij zocht. Hij was heel specifiek, een spitse punt, blauw en mooie stiksels erop. Bij een van de weinige winkeltjes met een vrouw erin vinden we ze. Op de een of andere manier vind ik (Roos) dat dan toch leuk; kopen bij die ene vrouw. Effe de kids laten zien dat je hier moet onderhandelen en voor 8 euro waren de schoenen voor Max!

Inmiddels donker in de medina is ook OK, we hebben een goed richtingsgevoel en bij Café Clock vinden we een leuk plekje bovenop het dak waar we echt midden tussen het geluid van de oproep van de muezzin voor het gebed van de verschillende moskeeën zitten. De tegenstelling met de lunch was groot. Die aten we in een restaurantje waar wij de enige westerlingen waren, nu zit het vol met toero’s. Op de terugweg hebben we wat moeite met het vinden van onze riad maar gelukkig zijn er genoeg “hulpvaardige” jongemannen die ons graag daar heen brengen. We ontdekken dat ze bewust aansturen op omwegen om te voorkomen dat je zelf de weg leert kennen maar gelukkig hebben we twee kids bij ons die zich niet laten afleiden en die er voor zorgen dat we sneller bij het hotel terug zijn. Het eindigde met een discussie over geld dat ze wilden hebben voor het wegwijzen. Vijf dirham was niet genoeg, ze wilden 20. Vijf was niets, zeiden ze. Nee in Nederland niet, maar hier kun je er veel voor kopen, dus we blijven bij vijf of niets. Ze spelen al heel snel op de emotie, zoals Roos dat ook in India meemaakte. Gelukkig stonden we voor de deur van de riad en konden we lekker naar binnen. Nog een keer: vijf of niets, dan maar niets! Scheelt ons weer € 0,50! We voelden ons even opgelaten, maar dit was het enige ongemakkelijke dat we meemaakten. Nou ja je ziet wel hartverscheurende taferelen als je door de medina loopt. Oude, blinde mensen met hun hand op…

Op onze laatste ochtend in de Riad genieten we nog uitgebreid van het ontbijt en het zwembad en na een hartelijk afscheid van Agnès – onze gastvrouw – gaan we nog op zoek naar wat souvenirs in de verschillende souks. We vinden wat mooie porseleinen schalen en mokken, leren armbandjes voor Fien vinden zonder veel problemen onze weg naar de Blauwe poort waar een taxi ons opwacht voor een laaste tour rondom de stad. We kijken bij de zeven deuren van het koninklijke paleis en kijken uit over de stad vanaf een van de burchten (zie foto in de kop van de website).

We zijn trots op onze kids, die zich respectvol en vol vertrouwen in deze toch zo andere cultuur storten. Zoals zij soms voorop in de medina liepen, die blonde kopjes tussen al die gewaden en hoofddoekjes. Ik hoop vurig dat ze, eenmaal terug in Den Haag, niet meer opkijken van mensen die zich anders kleden. We probeerden ze deze trip weer zoveel mogelijk te vertellen en uit te leggen. De komenden dagen zullen we merken wat er indruk gemaakt heeft en wat niet. Zo leuk om te horen dat daar compleet andere zaken uit komen dan je verwacht!

Rond een uur of 8 ’s avonds zijn we – na een ontspannen treinreis – terug in de haven waar het inmiddels vol ligt met Nederlandse boten: de Zeemuis, Barnstormer, Sailaway en Mare Liberum zijn inmiddels allemaal overgestoken en we vinden ze gezamenlijk aan de dis vlakbij de haven. We vertellen over onze mooie dagen in Fes: het lijkt erop dat er nog wel wat meer Nederlandse boten (de bemanning dan) richting Fes zullen gaan de komende dagen;) Wij vonden het er fantastisch!